Onbeheerd = Onbeschermd, Europa’s papieren mariene gebieden

Unmanaged = Unprotected: Europe’s marine paper parks.

Perry, A.L., Blanco, J., Fournier, N., Garcia, S. & Marín, P. 2020. Oceana, Brussels. 52 pp.

De Europese zeeën staan onder druk door een meervoud van menselijke activiteiten, zowel op land als op zee. De mariene ecosystemen worden uitgebuit en vernield waardoor het leven onderwater wordt bedreigd 1. Om deze bedreiging tegen te gaan, heeft de Europese Unie (EU) een netwerk van beschermde mariene gebieden gevormd, de ‘Marine Protected Areas’ (MPA´s).

Vangst van een boomkorvisser die zeer zware kettingen en een balk met metalen platen over de zeebodem trekt en daarbij enorm veel bijvangst heeft. Deze vorm van visserij gebeurt nog altijd in sommige “beschermde” zeegebieden. De bodem en het dierenleven wordt hierbij ernstig verstoord.

In 2018 kondigde de EU aan dat 10% van de Europese mariene- en kustgebieden zijn aangewezen als MPA 2, 3. Op Europees niveau klopt dat, echter 8 van de 27 landen binnen de EU voldoen in 2020 vooralsnog niet aan die 10%. Daarnaast is alleen het aanwijzen van gebieden als beschermd gebied niet voldoende, het is enkel de eerste stap 4. Deze gebieden hebben ook een goed beheerplan nodig 5, 6.

In dit rapport is gekeken naar hoeveel bescherming de Europese MPA’s bieden. Hiervoor zijn twee invalshoeken gebruikt: de omvang van schadelijke menselijke activiteiten en, of huidige beheerplannen en maatregelen voldoende zijn om de negatieve effecten daarvan tegen te gaan. Kortom: bieden de Europese MPA´s daadwerkelijk bescherming of alleen op papier?

Er zijn 3.449 MPAs binnen het Natura2000 netwerk onderzocht. Deze gebieden maken 70% uit van de Europese MPA´s 7 en ze vallen onder dezelfde wetgeving: de Vogel- en Habitat-richtlijn. De Natura2000 gebieden zijn opgesteld om Europa’s meest waardevolle, bedreigde diersoorten en leefgebieden te beschermen 8. Binnen deze gebieden zijn regels aanwezig en maatregelen van toepassing voor de bescherming van specifieke soorten of habitats, maar niet het gebied als geheel 9, 10.

De samenstellers van het rapport hebben tevens de aanwezigheid van acht menselijke activiteiten in kaart gebracht binnen 1.945 MPA´s van de Natura2000 die specifiek zijn aangewezen voor de bescherming van de zeebodem. Voor de volgende activiteiten die direct een bedreiging vormen voor de zeebodem is op Europees niveau data beschikbaar: ankerplaatsen, baggeren, bagger dump, vissen met high-risk materiaal, olie- en gasboorgaten, olie- en gasplatformen, onderzeese kabels en onderzeese pijpleidingen 11, 12, 13, 14. Activiteiten zoals varen, zwemmen en recreatief vissen zijn voor sommige regio’s de grootse bedreiging 15, 16 , maar hiervoor is op grote schaal geen data beschikbaar. Het vissen met high-risk materiaal is vissen door het gebruik van materiaal dat de zeebodem direct beschadigt, zoals het gebruik van sleepnetten.

Uit de resultaten blijkt dat in 55% van MPA’s binnen de Natura2000 (n=1.945) één of meer van de bedreigende activiteiten voorkomt. De meest voorkomende zijn onderzeese kabels (28% van de MPA´s) en vissen met high-risk materiaal (26% van de MPA´s). Van deze twee is het vissen met high-risk vismateriaal de grootste bedreiging voor de zeebodem van de Europese MPA´s 17. Slechts 14% van de totale oppervlakte Natura2000 MPA´s wordt niet beïnvloed door high-risk vissen. De grootse dichtheid van high-risk vissen was in de Nederlandse Noordzeekustzone SAC (72 uur/km2 per jaar). 

De beheerplannen van een aantal van de grootse Natura2000 MPA´s zijn ook beoordeeld. Op basis van de officiële informatie van de Europese Commissie blijkt dat maar 20 van de 43 MPA´s beheerplannen hebben. Ondanks het vaststellen van een duidelijke doestelling voor natuurbehoud, zijn de meeste plannen gekarakteriseerd door meerdere zwakke punten: het gebrek aan deadlines; het niet beheren van specifieke activiteiten in gebieden; het niet erkennen van grote bedreigingen (baggeren of high-risk vissen); het niet beschikbaar stellen van voorzieningen voor langdurige monitoring.

Het huidige Europese netwerk van MPA´s wordt niet (goed) beheerd en is kennelijk niet restrictief genoeg om de toenemende druk, het gebruik en de menselijke activiteiten die het mariene milieu aantasten, te beperken. De ambitie om echte bescherming te bereiken is te laag. Veel MPA´s worden opgesteld om minimaal aan de regelgeving te voldoen in plaats van wat nodig is op basis van de wetenschap of gewoon zelfs ‘gezond verstand’.

In mei van dit jaar heeft de Europese Commissie de nieuwe EU 2030 Biodiversity Strategy gepresenteerd 18, waarin ze belooft om in 2021 een nieuw EU Actie plan voor te dragen om duurzame visserij en de mariene ecosystemen beschermen. In dit plan staat het limiteren van vernielend vismateriaal binnen de MPA´s centraal.

Tot slot doen de schrijvers van het rapport aanbevelingen aan de Europese Commissie en aan de Europese landen hoe de MPA´s daadwerkelijk bescherming kunnen bieden. Zo kan de Europese Commissie bijvoorbeeld onderzoeken waarom sommige EU landen niet voldoen aan de gestelde doelen en bij overtreding sancties opleggen. Ook stellen de schrijvers dat MPA´s pas mee zouden mogen tellen wanneer ze actief worden beheerd. De trawlvisserij en het gebruik van vernielend vismateriaal dienen verboden te worden binnen de MPA´s en in tenminste 10% van de Europese MPA´s dient een verbod te zijn op alle extractieve en industriële activiteiten. Als laatste aanbeveling dient de Europese Commissie een uitgebreide beoordeling van bedreigende menselijke activiteiten op te stellen.

Samenvatting door Annika Arvin, Sea First vrijwilliger

Bronnen: op te vragen bij [email protected]